علت و علائم سیاتیک در پای چپ و پای راست | بررسی تفاوت‌ها، عوامل ایجاد و نشانه‌های خطر

درد سیاتیک یکی از شایع‌ترین دلایل دردهای تیرکشنده در ناحیه‌ی کمر، باسن و پاهاست؛ دردی عمیق، سوزان و گاهی فلج‌کننده که می‌تواند زندگی روزمره را مختل کند.
سیاتیک در حقیقت به معنای آسیب یا فشار بر عصب سیاتیک است — بلندترین و ضخیم‌ترین عصب بدن که از پایین‌ترین مهره‌های کمر منشأ گرفته و تا کف هر دو پا امتداد می‌یابد. همین گستردگی مسیر، باعث می‌شود که درد ناشی از آن در هر نقطه‌ای از مسیر عصب، از باسن تا انگشتان پا، احساس شود.

اما نکته‌ای که بسیاری از افراد تجربه می‌کنند، این است که درد سیاتیک همیشه دوطرفه نیست؛ در برخی افراد تنها در پای چپ و در برخی دیگر فقط در پای راست بروز می‌کند. این تفاوت ساده، در واقع یکی از سرنخ‌های کلیدی تشخیص محل دقیق فشردگی عصب است و می‌تواند به پزشک کمک کند منبع درد را پیدا کند — اینکه آیا فتق دیسک در سمت خاصی از ستون فقرات وجود دارد یا عضلات لگن فشار نامتقارن ایجاد کرده‌اند.

طبق مطالعات منتشرشده در Journal of Neurological Sciences (2023)، بیش از ۷۰٪ موارد سیاتیک فقط در یک سمت بدن بروز می‌کند و سمت چپ تقریباً دو برابر شایع‌تر از سمت راست است.

سیاتیک، برخلاف دردهای عضلانی یا خستگی موقتی، دردی عصبی است؛ یعنی ریشه در تحریک یا آسیب نورون‌های حسی دارد.
به همین دلیل، ممکن است فرد علاوه بر درد، علائمی مانند بی‌حسی، مورمور شدن، سوزش یا ضعف عضلانی را هم در پا تجربه کند.
شناخت دقیق الگوی این علائم (این‌که از کجا شروع می‌شود، به کجا می‌رسد و چه حسی دارد) اهمیت زیادی در تشخیص و پیشگیری از آسیب‌های بیشتر دارد.

در این مقاله از توان مارکت به‌صورت علمی و مرحله‌به‌مرحله بررسی خواهیم کرد که:

• عصب سیاتیک چگونه باعث درد می‌شود و چرا معمولاً فقط یک پا را درگیر می‌کند؛

• چه عواملی موجب بروز سیاتیک در پای چپ یا پای راست می‌شوند؛

• علائم اختصاصی هر سمت بدن چیست و چه نشانه‌هایی باید جدی گرفته شود؛

• و در نهایت، نگاهی کوتاه به مؤثرترین روش‌های درمان و کنترل درد سیاتیک خواهیم داشت.

اگر شما هم با درد تیرکشنده در پاها، بی‌حسی یا سوزش مواجه هستید، این مقاله به شما کمک می‌کند منشأ واقعی درد سیاتیک در پای خود را بشناسید و بدانید چه علائمی می‌تواند زنگ خطر فشردگی عصب باشد.

 

عصب سیاتیک چیست و چگونه باعث درد می‌شود؟

عصب سیاتیک (Sciatic Nerve) بلندترین و ضخیم‌ترین عصب بدن انسان است که از پایین‌ترین بخش ستون فقرات (مهره‌های کمری L4 تا خاجی S3) منشأ گرفته و از میان باسن، پشت ران، ساق و در نهایت تا کف پا امتداد دارد. این عصب مانند یک شاه‌راه عصبی عمل می‌کند و پیام‌های حرکتی و حسی را بین مغز و اندام‌های تحتانی منتقل می‌سازد.

هر کدام از ما دو عصب سیاتیک داریم — یکی در سمت راست و دیگری در سمت چپ بدن.
هر یک از این دو شاخه، مسیر مستقلی را طی می‌کنند و وظیفه‌ی ارتباط عصبی همان سمت از بدن را بر عهده دارند.
به همین دلیل است که فشار یا تحریک یک طرف از عصب سیاتیک، معمولاً فقط همان سمت بدن (پای راست یا چپ) را دچار درد و بی‌حسی می‌کند.

 مسیر حرکت عصب سیاتیک در بدن

1. از ریشه‌های عصبی در ناحیه‌ی پایینی ستون فقرات (بین مهره‌های L4 تا S3) آغاز می‌شود.

2. از سوراخ سیاتیکی بزرگ در لگن عبور می‌کند.

3. از زیر عضله پیریفورمیس (Piriformis Muscle) در عمق باسن می‌گذرد.

4. به دو شاخه‌ی اصلی تقسیم می‌شود:

   • عصب تیبیال (Tibial nerve): در پشت ساق پا و کف پا امتداد می‌یابد.

   • عصب پرونئال (Peroneal nerve): در قسمت بیرونی ساق و روی پا پخش می‌شود.

نقل از Cleveland Clinic (2024):
“The sciatic nerve runs from the lower spine down through the hips, buttocks, and legs, and any irritation along this path can cause pain radiating through the lower limb.”
(عصب سیاتیک از ستون فقرات کمری تا پا امتداد دارد و هرگونه تحریک در طول مسیر آن می‌تواند باعث درد منتشر در اندام تحتانی شود.)

 وقتی سیاتیک درد می‌گیرد، دقیقاً چه اتفاقی می‌افتد؟

در حالت طبیعی، عصب سیاتیک بدون هیچ فشاری در کنار بافت‌های عضلانی عبور می‌کند.
اما زمانی که به هر دلیلی این مسیر دچار تنگی، التهاب یا آسیب شود، رشته‌های عصبی تحت فشار قرار می‌گیرند و پیام‌های اشتباه به مغز ارسال می‌کنند — پیام‌هایی که به‌صورت درد تیرکشنده، بی‌حسی یا مورمور شدن پا احساس می‌شوند.

فشار روی عصب معمولاً از سه ناحیه اتفاق می‌افتد:

• ناحیه‌ی ستون فقرات کمری: در اثر فتق دیسک یا تنگی کانال نخاعی

• ناحیه‌ی لگن و باسن: به‌دلیل اسپاسم عضله پیریفورمیس (Syndrome Piriformis)

• در مسیر پایین پا: به‌دلیل التهاب یا آسیب شاخه‌های انتهایی عصب

در واقع، سیاتیک یک بیماری نیست، بلکه علامت یا پیام هشداردهنده‌ی یک اختلال عصبی است.

 چرا درد سیاتیک ممکن است فقط در یک پا احساس شود؟

از آنجا که هر پا عصب سیاتیک جداگانه‌ای دارد، فشردگی ریشه‌های عصبی در سمت خاصی از ستون فقرات فقط همان سمت بدن را درگیر می‌کند.
برای مثال:

• اگر دیسک بین مهره‌ای در سمت چپ بیرون زده باشد → سیاتیک در پای چپ ایجاد می‌شود.

• اگر اسپاسم عضله پیریفورمیس در سمت راست رخ دهد → سیاتیک در پای راست بروز می‌کند.

در موارد نادر که هر دو سمت فشرده شوند (مثلاً در تنگی شدید کانال نخاعی)، درد ممکن است دوطرفه باشد.

 تفاوت درد سیاتیک با دردهای عضلانی یا مفصلی

به‌طور خلاصه، سیاتیک زمانی رخ می‌دهد که فشار، التهاب یا تحریک بر روی مسیر عصب سیاتیک وارد شود و سیگنال‌های عصبی اشتباه به مغز ارسال شود.
همین موضوع باعث بروز درد شدیدی می‌شود که از کمر تا پا امتداد پیدا می‌کند — گاهی در پای چپ، گاهی در پای راست، و در موارد خاص در هر دو پا.

علت درد سیاتیک به‌طور کلی

درد سیاتیک زمانی ایجاد می‌شود که عصب سیاتیک یا ریشه‌های عصبی متصل به آن فشرده، تحریک یا ملتهب شوند.
این فشردگی معمولاً در ناحیه‌ی کمری–خاجی ستون فقرات اتفاق می‌افتد، جایی که اعصاب از بین مهره‌ها خارج می‌شوند و مسیر خود را به سمت پاها آغاز می‌کنند.

علت‌های بروز سیاتیک به دو دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شوند:
۱. علل مکانیکی (فشار فیزیکی روی عصب)
۲. علل التهابی یا ساختاری (تغییرات بافتی و شیمیایی در اطراف عصب)

در ادامه، هرکدام از این موارد را به‌صورت دقیق بررسی می‌کنیم

 ۱. فتق دیسک بین‌مهره‌ای (Herniated Disc)

شایع‌ترین علت سیاتیک است.
وقتی یکی از دیسک‌های بین مهره‌های کمری پاره می‌شود یا به بیرون برآمدگی پیدا می‌کند، هسته‌ی نرم درونی آن به ریشه‌ی عصب فشار وارد می‌کند.
این فشار مستقیم باعث تحریک و التهاب عصب سیاتیک می‌شود.

نشانه‌ها:

• درد ناگهانی تیرکشنده از کمر تا پا

• بی‌حسی یا مورمور در ساق

• افزایش درد هنگام عطسه، سرفه یا نشستن طولانی

طبق پژوهش Harvard Health (2024)، حدود ۹۰٪ موارد سیاتیک ناشی از فتق یا بیرون‌زدگی دیسک بین‌مهره‌ای است.

 ۲. تنگی کانال نخاعی (Spinal Stenosis)

در این وضعیت، مجرایی که نخاع و ریشه‌های عصبی در آن قرار دارند به مرور باریک می‌شود و اعصاب را تحت فشار قرار می‌دهد.
تنگی کانال معمولاً در افراد میانسال و سالمند به‌دلیل آرتروز یا رسوب استخوانی (Bone Spurs) ایجاد می‌شود.

ویژگی‌ها:

• درد مبهم یا سوزان در هر دو پا

• افزایش درد هنگام ایستادن یا راه رفتن

• تسکین نسبی هنگام نشستن یا خم شدن به جلو

 ۳. سندروم پیریفورمیس (Piriformis Syndrome)

یکی از علل کمتر شناخته‌شده‌ی سیاتیک است.
عضله‌ی پیریفورمیس در عمق باسن قرار دارد و عصب سیاتیک دقیقاً از زیر یا از میان آن عبور می‌کند.
وقتی این عضله دچار اسپاسم یا سفتی بیش‌ازحد شود، عصب سیاتیک را تحت فشار قرار می‌دهد.

علائم شاخص:

• درد عمیق در باسن که به پشت ران تیر می‌کشد

• تشدید درد هنگام نشستن طولانی یا بالا رفتن از پله

• بدون درد در کمر (برخلاف فتق دیسک)

مطالعه‌ای در European Spine Journal (2023) گزارش کرده است که حدود ۱۵٪ موارد سیاتیک منشاء عضلانی دارند و به‌طور مستقیم با اسپاسم پیریفورمیس مرتبط‌اند.

 ۴. آرتروز و زوائد استخوانی (Osteoarthritis & Bone Spurs)

در اثر فرسایش مفاصل ستون فقرات، بدن گاهی برای جبران، زوائد استخوانی کوچکی تولید می‌کند.
این زوائد ممکن است به ریشه‌ی عصب سیاتیک فشار بیاورند.

نشانه‌ها:

• درد تدریجی و مزمن در پا

• احساس فشار یا سنگینی در پاها

• تشدید درد در زمان ایستادن یا پیاده‌روی طولانی

 ۵. آسیب یا التهاب ریشه‌های عصبی (Radiculopathy)

گاهی بدون وجود دیسک بیرون‌زده، التهاب ناشی از آسیب بافتی، عفونت یا واکنش‌های شیمیایی می‌تواند باعث تحریک مستقیم ریشه‌های عصبی شود.
این حالت بیشتر با درد سوزان، مورمور شدن و بی‌حسی همراه است تا درد فشاری.

 ۶. وضعیت نامناسب بدن و سبک زندگی کم‌تحرک

نشستن طولانی، خم‌شدن‌های مکرر، یا استفاده از صندلی‌های غیر ارگونومیک، فشار زیادی بر دیسک‌های کمری وارد می‌کند و می‌تواند زمینه‌ساز سیاتیک باشد.
رانندگی‌های طولانی یا نگه داشتن کیف پول در جیب عقب (به‌ویژه در سمت چپ) نیز از علل شایع دردهای سیاتیکی یک‌طرفه هستند.

 ۷. بارداری

در دوران بارداری، به‌ویژه در سه‌ماهه‌ی سوم، افزایش وزن و جابه‌جایی مرکز ثقل بدن فشار مضاعفی به ستون فقرات و عصب سیاتیک وارد می‌کند.
در نتیجه، ممکن است سیاتیک به‌صورت موقت در یکی از پاها ظاهر شود.

 ۸. تومورها یا کیست‌های فشاری (علل نادر)

در موارد نادر، توده‌های خوش‌خیم یا بدخیم اطراف ستون فقرات یا لگن می‌توانند به عصب سیاتیک فشار وارد کنند.
این حالت معمولاً با درد شبانه و کاهش وزن بدون علت همراه است و نیاز به بررسی فوری دارد.

 جمع‌بندی کوتاه

 

علت سیاتیک در پای چپ

درد یا بی‌حسی در پای چپ معمولاً به‌دلیل فشردگی یا تحریک شاخه‌ی چپ عصب سیاتیک در ناحیه‌ی کمری یا لگن اتفاق می‌افتد.
چون عصب سیاتیک دو شاخه‌ی مجزا دارد (برای هر سمت بدن یکی)، هر نوع التهاب، بیرون‌زدگی دیسک یا اسپاسم عضلانی در سمت چپ ستون فقرات می‌تواند فقط عصب سیاتیک چپ را درگیر کند.

 ۱. فتق دیسک در سمت چپ ستون فقرات

در بیشتر افراد مبتلا به سیاتیک چپ‌پا، علت اصلی دیسک بین‌مهره‌ای بیرون‌زده در سمت چپ ناحیه‌ی L4–L5 یا L5–S1 است.
وقتی قسمت نرم درونی دیسک از جداره‌ی فیبری خود بیرون می‌زند، به ریشه‌ی عصبی در همان سمت فشار می‌آورد.

علائم شاخص:

• درد از پایین کمر تا باسن چپ و پشت ران امتداد می‌یابد

• بی‌حسی یا مورمور در ساق یا انگشت کوچک پا

• درد هنگام نشستن، عطسه یا خم شدن

• ضعف خفیف در بالا آوردن پا یا ایستادن روی پاشنه

طبق گزارش American Association of Neurological Surgeons (AANS, 2024)، حدود ۶۰٪ از موارد فتق دیسک‌های کمری در سمت چپ رخ می‌دهد، به‌دلیل الگوی حرکتی غالب بدن (dominant leg imbalance).

 ۲. اسپاسم عضله پیریفورمیس چپ (Left Piriformis Syndrome)

عضله‌ی پیریفورمیس در عمق باسن قرار دارد و در بسیاری از افراد عصب سیاتیک از زیر آن عبور می‌کند.
اگر این عضله در سمت چپ دچار اسپاسم یا گرفتگی شود، می‌تواند عصب را در همان سمت تحت فشار قرار دهد و علائمی شبیه فتق دیسک ایجاد کند.

ویژگی‌های متمایز:

• درد از باسن چپ شروع شده و تا پشت ران کشیده می‌شود

• هنگام نشستن طولانی (مثل رانندگی) بدتر می‌شود

• معمولاً کمر درد ندارد (برخلاف فتق دیسک)

• درمان سیاتیک با ماساژ یا حرکات کششی باسن باعث تسکین می‌شود

مطالعه‌ای در Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy (2023) نشان داد که در ۱ از هر ۵ بیمار با علائم سیاتیک چپ‌پا، منبع اصلی درد عضله‌ی پیریفورمیس بوده نه دیسک.

 ۳. انحراف لگن یا اسکولیوز چپ‌گرا

کجی لگن (Pelvic Tilt) یا انحنای غیرطبیعی ستون فقرات به سمت چپ (Left-Sided Scoliosis) باعث می‌شود توزیع وزن بدن نابرابر شود.
در نتیجه فشار بیشتری بر سمت چپ مهره‌ها و بافت‌های عصبی وارد شده و عصب سیاتیک چپ تحریک می‌شود.

علائم مرتبط:

• احساس کشش در باسن و پایین کمر سمت چپ

• درد هنگام ایستادن طولانی یا خم شدن به چپ

• تمایل طبیعی بدن به تکیه روی پای راست برای کاهش درد

 ۴. عادات حرکتی نادرست در زندگی روزمره

گاهی علت سیاتیک چپ‌پا ساده‌تر از چیزی است که تصور می‌شود.
عادات تکراری روزانه مانند نشستن روی کیف پول در جیب عقب چپ، خوابیدن به پهلوی چپ با زانوهای خم، یا رانندگی طولانی با فشردن کلاچ می‌تواند فشار مزمن بر عضله پیریفورمیس و عصب سیاتیک چپ وارد کند.

نکته: این نوع سیاتیک معمولاً با تغییر عادات حرکتی و انجام تمرینات کششی باسن قابل اصلاح است.

 ۵. التهاب یا آسیب پس از جراحی یا تزریق

در برخی موارد نادر، تزریق‌های عضلانی یا جراحی‌های لگن در سمت چپ می‌توانند باعث التهاب موضعی یا چسبندگی بافتی در اطراف مسیر عصب شوند و منجر به تحریک آن گردند.

 جمع‌بندی این بخش

سیاتیک در پای چپ معمولاً نتیجه‌ی فشردگی عصب در ناحیه‌ی L5–S1 یا عضله پیریفورمیس سمت چپ است.
شناخت منشأ دقیق فشار، مهم‌ترین گام در انتخاب روش درمانی است؛ چون درمان فتق دیسک با درمان اسپاسم عضله پیریفورمیس کاملاً متفاوت است. برای مشاهده مقاله ی مسکن قوی برای سیاتیک وارد لینک شوید.

علت سیاتیک در پای راست

درد سیاتیک در پای راست اغلب به‌دلیل فشردگی شاخه‌ی راست عصب سیاتیک در ناحیه‌ی کمری یا لگن ایجاد می‌شود.
این حالت معمولاً زمانی رخ می‌دهد که دیسک، مفصل یا عضلات اطراف ستون فقرات در سمت راست بدن تحت فشار قرار گرفته و به ریشه‌ی عصبی همان سمت آسیب برسانند.
سیاتیک راست‌پا به‌ویژه در افرادی که پای راست غالب دارند (Right-Leg Dominant) شایع‌تر است، زیرا فشار حرکتی و وزنی در طول روز بیشتر روی این پا وارد می‌شود.

 ۱. فتق دیسک در سمت راست

شایع‌ترین علت سیاتیک در پای راست، بیرون‌زدگی دیسک در مهره‌های L4–L5 یا L5–S1 سمت راست است.
وقتی هسته‌ی ژلاتینی دیسک به سمت راست برآمده شود، مستقیماً به ریشه‌های عصبی همان طرف فشار می‌آورد و باعث درد تیرکشنده در مسیر عصب سیاتیک می‌شود.

علائم شاخص:

• درد ناگهانی از پایین کمر تا پشت ران و ساق پای راست

• سوزش یا بی‌حسی در کف پا و انگشت شست

• تشدید درد در زمان عطسه، سرفه یا نشستن طولانی

• ضعف در ایستادن روی پنجه‌ی پا

طبق داده‌های National Institute of Neurological Disorders and Stroke (NINDS, 2024)، بیش از ۴۵٪ از بیماران سیاتیکی با درگیری راست‌پا، سابقه‌ی فتق دیسک L5–S1 در سمت راست دارند.

 ۲. اسپاسم یا التهاب عضله پیریفورمیس راست

در بسیاری از افراد، درد سیاتیک پای راست نه از ستون فقرات بلکه از عضله پیریفورمیس سمت راست آغاز می‌شود.
این عضله در عمق باسن قرار دارد و وقتی دچار گرفتگی یا التهاب شود، به‌طور مستقیم روی عصب سیاتیک فشار وارد می‌کند.

ویژگی‌های اختصاصی:

• درد باسنی عمیق در سمت راست که هنگام نشستن تشدید می‌شود

• احساس برق‌گرفتگی یا تیرکشیدن تا پشت ساق

• تسکین نسبی با ایستادن یا راه رفتن آرام

• بدون درد در ناحیه‌ی کمر

مطالعه‌ای در Clinical Journal of Pain (2023) نشان داد که ۱۷٪ از دردهای سیاتیکی یک‌طرفه، ناشی از سندروم پیریفورمیس هستند که سمت راست را بیشتر درگیر می‌کند.

 ۳. ناهماهنگی لگن و فشار وزن بر سمت راست بدن

در بسیاری از افراد، لگن به‌طور طبیعی کمی به سمت راست متمایل است یا هنگام ایستادن و راه رفتن، بیشتر وزن بدن روی پای راست می‌افتد.
این وضعیت به‌مرور باعث فشار مداوم روی مفاصل کمری و تحریک ریشه‌ی عصبی راست می‌شود.

علائم مرتبط:

• احساس خستگی یا سنگینی در ران راست

• درد هنگام بالا رفتن از پله یا ایستادن طولانی

• تمایل بدن به خم شدن به چپ برای کاهش فشار

 ۴. مشاغل یا عادات حرکتی خاص

افرادی که راننده هستند، زیاد از پدال گاز استفاده می‌کنند یا مدت طولانی پشت فرمان می‌نشینند، بیشتر در معرض سیاتیک سمت راست قرار دارند.
زیرا فشردگی مکرر پدال گاز و وضعیت ثابت لگن در یک حالت، منجر به تحریک مداوم عضله پیریفورمیس و ریشه‌ی عصبی راست می‌شود.

همچنین حمل کیف یا وسایل سنگین در دست راست نیز می‌تواند به مرور باعث فشار نامتقارن بر عضلات و مفاصل سمت راست شود.

 ۵. التهاب مفصل ساکروایلیاک راست (Right SI Joint Inflammation)

مفصل ساکروایلیاک بین استخوان خاجی و لگن قرار دارد و فشارهای وارده از تنه را به پاها منتقل می‌کند.
التهاب این مفصل در سمت راست یکی از علل کمتر شناخته‌شده‌ی درد سیاتیکی راست‌پا است.

علائم:

• درد در عمق باسن راست یا کنار ستون فقرات

• گاهی انتشار درد به پشت ران

• تشدید درد هنگام برخاستن از حالت نشسته

 ۶. آسیب پس از فعالیت‌های ورزشی یا حرکتی نابرابر

ورزش‌هایی مانند فوتبال، دویدن یا اسکوات‌های سنگین، در صورتی‌که با فرم نادرست انجام شوند، می‌توانند به عصب سیاتیک در سمت راست فشار بیاورند.
این نوع درد معمولاً چند ساعت پس از فعالیت ظاهر می‌شود و ممکن است با اسپاسم عضلانی همراه باشد. برای مشاهده ی ورزش برای سیاتیک کافیست وارد لینک شوید.

 جمع‌بندی این بخش

سیاتیک در پای راست معمولاً ناشی از فتق دیسک L5–S1 سمت راست یا اسپاسم عضله پیریفورمیس راست است.
در افرادی که پای غالب‌شان راست است، احتمال بروز این نوع درد بیشتر است، زیرا فشار روزانه‌ی بیشتری روی همان سمت بدن وارد می‌شود.

 

تفاوت علائم سیاتیک در پای چپ و راست

درد سیاتیک بسته به این‌که در کدام سمت بدن (چپ یا راست) رخ دهد، می‌تواند الگوی متفاوتی از درد، بی‌حسی و ضعف عضلانی ایجاد کند.
گرچه مسیر کلی عصب در هر دو سمت یکسان است، اما محل فشردگی، وضعیت لگن و نحوه‌ی استفاده از بدن می‌تواند تفاوت‌هایی در نوع و شدت علائم ایجاد کند.

 ۱. محل درگیری عصب

در سیاتیک پای چپ، معمولاً ریشه‌های عصبی در سمت چپ مهره‌های L5–S1 تحت فشار هستند،
در حالی که در پای راست، اغلب همین اتفاق در سمت راست همان مهره‌ها رخ می‌دهد.
به بیان ساده‌تر: درد از همان سمتی شروع می‌شود که ریشه‌ی عصبی فشرده شده است.

 ۲. الگوی انتشار درد

 ۳. نوع حس در پا

در سیاتیک چپ‌پا، اغلب حس بی‌حسی و گزگز در قسمت بیرونی پا (کنار انگشت کوچک) دیده می‌شود،
اما در سیاتیک راست‌پا، معمولاً حس سوزش یا برق‌گرفتگی در کف پا یا انگشت شست غالب است.

نقل از Mayo Clinic (2023):
“The pattern of sciatic pain depends on which nerve root is compressed — L5 compression typically affects the top of the foot, while S1 compression causes pain along the outer foot.”
(الگوی درد سیاتیک بسته به محل فشار عصب متفاوت است؛ فشردگی ریشه L5 معمولاً باعث درد در بالای پا، و فشردگی S1 موجب درد در کناره‌ی پا می‌شود.)

 ۴. تفاوت در فعالیت‌های تشدیدکننده

• در سیاتیک چپ‌پا:
  نشستن روی کیف پول، رانندگی طولانی یا چرخاندن لگن به چپ درد را بدتر می‌کند.

• در سیاتیک راست‌پا:
  استفاده‌ی زیاد از پدال گاز، ایستادن طولانی یا خم شدن به جلو موجب تشدید علائم می‌شود.

 ۵. تفاوت در واکنش عضلانی و ضعف حرکتی

 ۶. تفاوت در وضعیت بدنی

در سیاتیک سمت چپ، بیمار معمولاً برای کاهش درد تمایل دارد وزن را روی پای راست بیندازد،
در حالی‌که در سیاتیک راست، بدن به‌طور ناخودآگاه به سمت چپ متمایل می‌شود تا فشار از روی سمت درگیر کم شود.

 نکته مهم تشخیصی

اگر درد، بی‌حسی یا سوزش از کمر به پا کشیده شود و در طول مسیر شدت پیدا کند، احتمال سیاتیک بسیار بالاست.
اما اگر درد فقط در باسن یا ران باشد و به کف پا نرسد، ممکن است منشاء عضلانی (مثل پیریفورمیس) داشته باشد، نه عصبی خالص.

 

علائم کلی سیاتیک در پای چپ و راست

سیاتیک فقط یک درد ساده در پا نیست، بلکه مجموعه‌ای از علائم عصبی و حرکتی است که از ناحیه‌ی کمر آغاز می‌شود و در امتداد مسیر عصب سیاتیک تا کف پا گسترش می‌یابد.
شدت علائم در افراد مختلف متفاوت است؛ گاهی خفیف و گذرا، و گاهی آن‌قدر شدید که حتی راه رفتن یا نشستن را دشوار می‌کند.

در ادامه، مهم‌ترین علائم عمومی سیاتیک را بررسی می‌کنیم

 ۱. درد تیرکشنده از کمر تا پا

بارزترین علامت سیاتیک، دردی تیرکشنده، سوزان یا برق‌مانند است که از ناحیه‌ی پایین کمر آغاز شده و از باسن، پشت ران و ساق تا کف پا امتداد پیدا می‌کند.
درد معمولاً در یک پا حس می‌شود اما در موارد شدید ممکن است دوطرفه هم باشد.

نقل از National Institutes of Health (NIH, 2024):
“Sciatica pain typically follows a linear path from the lower spine to the foot, indicating compression or irritation along the sciatic nerve route.”
(درد سیاتیکی معمولاً مسیر مستقیمی از ستون فقرات کمری تا کف پا دارد که نشانه‌ی فشردگی یا تحریک عصب در طول مسیر آن است.)

 ۲. بی‌حسی یا مورمور شدن (Paresthesia)

بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن یا احساس برق در پا از دیگر علائم شاخص سیاتیک است.
محل دقیق این احساس بسته به ریشه‌ی عصبی درگیر متفاوت است:

• در فشردگی L5 → بی‌حسی در بالای پا و انگشت شست

• در فشردگی S1 → بی‌حسی در کناره‌ی خارجی پا یا انگشت کوچک

 ۳. ضعف عضلانی در پا یا مچ

وقتی فشار بر عصب زیاد باشد، سیگنال‌های حرکتی هم مختل می‌شوند.
در این حالت ممکن است بیمار نتواند روی پنجه یا پاشنه‌ی پا بایستد، یا هنگام بالا بردن پا احساس سنگینی و ناتوانی کند.

نمونه‌های رایج:

• افتادگی مچ پا (Foot Drop)

• دشواری در بالا رفتن از پله یا برخاستن از صندلی

 ۴. احساس سوزش یا گرما در مسیر پا

در برخی بیماران، به‌ویژه در مراحل اولیه، درد به‌صورت احساس سوزش، داغی یا گرمای عمیق در ران و ساق بروز می‌کند.
این حالت نشان‌دهنده‌ی التهاب عصب در بافت‌های اطراف است، نه صرفاً فشار مکانیکی.

 ۵. افزایش درد در شرایط خاص

درد سیاتیک معمولاً در شرایط زیر تشدید می‌شود:

• نشستن یا ایستادن طولانی

• عطسه، سرفه یا خم شدن ناگهانی

• بالا بردن پا در حالت درازکش (تست “Straight Leg Raise”)

• رانندگی یا استفاده طولانی از پدال گاز

 ۶. درد هنگام شب یا پس از استراحت

برخی بیماران گزارش می‌دهند که درد سیاتیک هنگام شب یا صبح پس از بیدار شدن بدتر می‌شود.
علت این مسئله تغییر جریان خون و خشکی عضلات در زمان خواب است که باعث افزایش فشار بر عصب می‌شود. برای مشاهده ی نحوه ی استراحت برای سیاتیک کافیست وارد لینک شوید.

 ۷. علائم هشداردهنده (وضعیت اورژانسی)

در موارد شدید، فشردگی عصب می‌تواند بر عملکرد عصبی در کنترل مثانه و روده تأثیر بگذارد.
اگر هر یک از علائم زیر ظاهر شود، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد:

علائم خطرناک:

• بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع

• بی‌حسی در ناحیه‌ی کشاله ران (Saddle Anesthesia)

• ضعف شدید دوطرفه پاها

این علائم ممکن است نشانه‌ی سندروم دم اسب (Cauda Equina Syndrome) باشند، که یک اورژانس پزشکی است و نیاز به جراحی فوری دارد.

 جمع‌بندی این بخش

علائم سیاتیک می‌توانند از درد تیرکشنده و سوزان تا بی‌حسی و ضعف حرکتی متغیر باشند.
نکته‌ی مهم این است که در سیاتیک، درد معمولاً مسیر مشخصی از کمر تا پا را دنبال می‌کند و اغلب در یک سمت بدن بروز می‌یابد.
شناخت الگوی دقیق علائم به پزشک کمک می‌کند تا محل درگیری عصب را تشخیص دهد و از دردهای عضلانی ساده تمایز دهد.

عوامل تشدیدکننده درد سیاتیک

درد سیاتیک معمولاً در اثر فشردگی یا التهاب عصب سیاتیک آغاز می‌شود، اما برخی عوامل محیطی، حرکتی و فیزیولوژیک می‌توانند باعث تشدید یا مزمن شدن آن شوند.
شناخت این عوامل به بیمار کمک می‌کند تا از رفتارهایی که فشار بیشتری بر عصب وارد می‌کنند، اجتناب کرده و روند بهبود را سریع‌تر کند.

 ۱. نشستن یا ایستادن طولانی

نشستن طولانی‌مدت – مخصوصاً روی صندلی‌های سخت یا بدون تکیه‌گاه مناسب – باعث افزایش فشار بر دیسک‌های کمری و عصب سیاتیک می‌شود.
در مقابل، ایستادن طولانی نیز می‌تواند باعث انقباض مداوم عضلات پشت پا و تشدید التهاب عصب گردد.

توصیه:
هر ۳۰ تا ۴۵ دقیقه از جای خود بلند شوید، چند قدم راه بروید یا حرکات کششی ساده انجام دهید.

 ۲. وضعیت نادرست بدن (Postural Misalignment)

قوز کردن هنگام نشستن، خم شدن ناگهانی، یا بلند کردن اجسام از روی زمین بدون خم کردن زانو، از عوامل مهم تشدید درد سیاتیک هستند.
این وضعیت‌ها تعادل ستون فقرات را بر هم زده و فشار بیشتری به ناحیه‌ی پایین کمر وارد می‌کنند.

نقل از Spine Health Institute (2023):
“Even minor postural misalignments can significantly increase pressure on the lumbar discs and irritate the sciatic nerve.”
(حتی کوچک‌ترین ناهماهنگی‌های بدنی می‌تواند فشار قابل‌توجهی بر دیسک‌های کمری وارد کند و عصب سیاتیک را تحریک نماید.)

 ۳. اضافه‌وزن و چاقی

هر یک کیلوگرم افزایش وزن، فشاری چندبرابر بر مهره‌های کمری و لگن وارد می‌کند.
در افراد دارای اضافه‌وزن، احتمال بروز و عود درد سیاتیک بیش از دو برابر بیشتر است.
چربی اضافی به‌ویژه در ناحیه‌ی شکم، مرکز ثقل بدن را تغییر داده و تعادل ستون فقرات را بر هم می‌زند.

توصیه:
کاهش تدریجی وزن و تقویت عضلات مرکزی بدن (Core) از مؤثرترین روش‌ها برای پیشگیری از عود درد سیاتیک است.

 ۴. ضعف عضلات مرکزی (Core Muscles)

عضلات شکم، پهلو و کمر، ستون فقرات را مانند کمربند محافظ نگه می‌دارند.
وقتی این عضلات ضعیف باشند، فشار ناشی از حرکات روزمره مستقیماً به مهره‌ها و دیسک‌ها منتقل می‌شود.
در نتیجه، التهاب و درد سیاتیک بیشتر می‌شود.

تمرین پیشنهادی:
حرکات ملایم مانند پلانک، بریج و بالا آوردن لگن در حالت درازکش برای تقویت عضلات مرکزی بسیار مؤثر است.

 ۵. کم‌تحرکی و نشستن طولانی‌مدت

تحقیقات نشان داده‌اند که افرادی که سبک زندگی کم‌تحرک دارند (Sedentary Lifestyle)،
تا ۴۰٪ بیشتر از سایرین دچار دردهای عصبی مانند سیاتیک می‌شوند.
عدم تحرک باعث کاهش جریان خون در عضلات باسن و پا و در نتیجه کند شدن روند ترمیم بافتی می‌شود.

 ۶. بارداری و تغییرات هورمونی

در دوران بارداری، هورمون «ریلکسین» باعث شل شدن رباط‌ها برای آمادگی زایمان می‌شود.
همین شل شدن بافت‌ها در کنار افزایش وزن و تغییر مرکز ثقل بدن، می‌تواند عصب سیاتیک را تحت فشار قرار دهد.
درد معمولاً در سه‌ماهه‌ی سوم ظاهر می‌شود و در بیشتر موارد پس از زایمان برطرف می‌گردد.

 ۷. حرکات ناگهانی یا ورزش‌های سنگین

بلند کردن وزنه‌های سنگین بدون فرم صحیح بدن، دویدن در سطوح ناهموار یا چرخش ناگهانی تنه می‌تواند باعث تحریک مجدد عصب شود.
ورزشکارانی که بدون گرم‌کردن بدن تمرین می‌کنند، بیشتر در معرض سیاتیک‌های مکرر هستند.

 ۸. استرس و تنش عضلانی

استرس مزمن باعث انقباض مداوم عضلات کمری و باسن می‌شود.
این انقباض در طولانی‌مدت جریان خون به عصب سیاتیک را کاهش داده و درد را تشدید می‌کند.
یوگا، تنفس عمیق و مدیتیشن می‌توانند در کاهش تنش و آرام‌سازی عضلات مؤثر باشند.

 جمع‌بندی این بخش

سیاتیک تنها به فشردگی عصب محدود نمی‌شود؛ سبک زندگی، حالت بدن، اضافه‌وزن و حتی استرس می‌توانند شدت آن را چند برابر کنند.
بنابراین درمان مؤثر سیاتیک، تنها در مصرف دارو خلاصه نمی‌شود، بلکه نیازمند اصلاح عادت‌های حرکتی و تقویت عضلات پشتیبان ستون فقرات است.

 

تشخیص سیاتیک چگونه انجام می‌شود؟

تشخیص دقیق سیاتیک، تنها بر اساس احساس درد در پا انجام نمی‌شود؛
زیرا بسیاری از بیماری‌های عضلانی و مفصلی می‌توانند علائمی مشابه ایجاد کنند.
پزشکان برای تشخیص سیاتیک، از ترکیب معاینه بالینی، ارزیابی عصبی و تصویربرداری‌های تخصصی استفاده می‌کنند تا محل دقیق فشردگی عصب و شدت آسیب را مشخص کنند.

 ۱. بررسی شرح‌حال و علائم بیمار

اولین گام، گفت‌وگوی دقیق پزشک با بیمار است.
در این مرحله پزشک موارد زیر را بررسی می‌کند:

• محل دقیق درد (پای چپ، راست یا هر دو)

• نوع درد (سوزان، تیرکشنده یا مبهم)

• زمان شروع و مدت درد

• فعالیت‌هایی که درد را تشدید یا کاهش می‌دهند

• وجود بی‌حسی یا ضعف حرکتی

نکته: گاهی الگوی درد (مثلاً انتشار از باسن تا انگشت کوچک) به‌تنهایی برای تعیین محل دقیق فشردگی عصب کافی است.

 ۲. معاینه فیزیکی و تست‌های عصبی

در مرحله‌ی بعد، پزشک با چند تست ساده عملکرد عصب سیاتیک را بررسی می‌کند:

• تست بالا بردن پا (Straight Leg Raise Test):
  بیمار در حالت درازکش، پای درگیر خود را به آرامی بالا می‌برد.
  اگر درد از زاویه‌ای خاص به پا تیر بکشد، به احتمال زیاد عصب سیاتیک درگیر است.

• تست رفلکس زانو و مچ:
  کاهش یا غیبت رفلکس‌ها نشان‌دهنده‌ی فشردگی عصب است.

• تست قدرت عضلانی:
  پزشک توانایی ایستادن روی پاشنه یا پنجه‌ی پا را بررسی می‌کند تا ضعف احتمالی عضلات مشخص شود.

• تست حس (Sensation Test):
  لمس پوست در مسیر عصب سیاتیک برای تشخیص نواحی بی‌حس یا سوزن‌سوزن‌شده.

 ۳. تصویربرداری تشخیصی

در صورت تداوم یا شدت بالای درد، از روش‌های تصویربرداری استفاده می‌شود تا علت دقیق فشردگی عصب شناسایی شود.

MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی)

دقیق‌ترین روش برای مشاهده‌ی دیسک، عصب و بافت‌های نرم اطراف است.
MRI نشان می‌دهد آیا فتق دیسک، التهاب یا تومور باعث فشار بر عصب شده یا خیر.

CT Scan یا سی‌تی‌اسکن

برای ارزیابی ساختار استخوانی ستون فقرات و وجود زوائد استخوانی یا تنگی کانال نخاعی کاربرد دارد.

X-Ray (رادیوگرافی ساده)

هرچند عصب را مستقیماً نشان نمی‌دهد، اما تغییرات ساختاری مانند اسکولیوز یا انحراف لگن را مشخص می‌کند.

Electromyography (EMG) و Nerve Conduction Study (NCS)

در مواردی که شک به آسیب عصبی وجود دارد، از نوار عصب و عضله برای سنجش فعالیت الکتریکی عصب استفاده می‌شود.
این تست‌ها کمک می‌کنند محل دقیق آسیب (مثلاً بین مهره L5 و S1) شناسایی شود.

نقل از Cleveland Clinic (2024):
“MRI and EMG are the most reliable tools for identifying the exact nerve root involved in sciatica.”
(MRI و نوار عصب، قابل‌اعتمادترین ابزارها برای تعیین دقیق ریشه‌ی عصبی درگیر در سیاتیک هستند.)

 ۴. بررسی علل ثانویه یا نادر

در برخی بیماران که با وجود درمان‌های اولیه بهبود نمی‌یابند، پزشک احتمال علل نادری مانند تومورهای نخاعی، عفونت یا التهاب مزمن مفصل ساکروایلیاک را بررسی می‌کند.
این مرحله معمولاً شامل تصویربرداری پیشرفته‌تر یا آزمایش خون است.

 نکته کلیدی

تشخیص سیاتیک تنها بر اساس درد پا کافی نیست.
شناخت محل دقیق درگیری (سمت چپ یا راست، ناحیه‌ی L4، L5 یا S1) نقش اساسی در انتخاب روش درمان دارد.
هرچه تشخیص دقیق‌تر باشد، احتمال بازگشت درد در آینده کمتر خواهد بود.

 

روش های درمان سیاتیک

درمان سیاتیک برای همیشه بر پایه‌ی کاهش التهاب، آزادسازی فشار از روی عصب و بازگرداندن تحرک طبیعی بدن است.
روش درمان بسته به علت (مثلاً فتق دیسک، اسپاسم عضله یا التهاب عصبی) متفاوت است، اما در بیشتر موارد نیازی به جراحی وجود ندارد.

 ۱. استراحت نسبی و اصلاح وضعیت بدن

در روزهای اولیه، استراحت کوتاه‌مدت به کاهش التهاب کمک می‌کند، اما بی‌حرکتی طولانی خطرناک است.
اصلاح نحوه‌ی نشستن، ایستادن و بلند کردن اجسام از زمین نقش کلیدی در تسکین سیاتیک دارد.

 ۲. داروهای ضدالتهاب و شل‌کننده عضلات

داروهایی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن یا متوکاربامول با تجویز پزشک می‌توانند التهاب و اسپاسم عضلانی را کاهش دهند.
در موارد درد شدید، ممکن است پزشک تزریق موضعی کورتون را پیشنهاد کند.

 ۳. فیزیوتراپی و تمرینات کششی هدفمند

تمرینات تخصصی برای کشش عضله‌ی پیریفورمیس، همسترینگ و تقویت عضلات مرکزی بدن (Core) از مؤثرترین روش‌های درمان غیردارویی هستند.
فیزیوتراپی با امواج اولتراسوند یا تحریک الکتریکی (TENS) نیز برای کاهش التهاب عصب به‌کار می‌رود.

 ۴. درمان فیزیوتراپی خانگی با تکنولوژی‌های نوین

در سال‌های اخیر، ابزارهای درمانی غیرتهاجمی مانند کمربند پلاتینر معرفی شده‌اند که با ترکیب فناوری‌های اولتراسوند، مادون‌قرمز و کلاک پالس به تسکین التهاب عصبی و افزایش گردش خون کمک می‌کنند.
این روش بدون نیاز به دارو و مراجعه حضوری، می‌تواند فرآیند ترمیم عصب سیاتیک را تسریع کند.

 ۵. جراحی (در موارد خاص)

در صورتی‌که فشار مکانیکی روی عصب بسیار شدید باشد یا علائم خطرناک مثل بی‌اختیاری ادرار و فلج عضلانی وجود داشته باشد، جراحی (مانند میکرو‌دیسککتومی) آخرین گزینه درمان است.

 

پرسش‌های متداول درباره علت و علائم سیاتیک در پای چپ و راست

۱. چرا درد سیاتیک فقط در پای چپ احساس می‌شود؟

در اغلب موارد، فتق دیسک یا اسپاسم عضله پیریفورمیس در سمت چپ بدن باعث فشردگی شاخه‌ی چپ عصب سیاتیک می‌شود.
به همین دلیل، درد و بی‌حسی فقط در همان سمت بروز می‌کند، نه در هر دو پا.

۲. آیا سیاتیک در پای راست با چپ فرق دارد؟

بله. مسیر و شدت درد در هر سمت متفاوت است.
سیاتیک پای راست معمولاً درد تیزتر و شوک‌مانند دارد، در حالی‌که در سمت چپ اغلب درد مبهم‌تر و پیوسته‌تر است.

۳. از کجا بفهمم درد پای من از سیاتیک است یا از عضله؟

درد سیاتیکی معمولاً از کمر شروع شده و تا ساق و کف پا ادامه می‌یابد و ممکن است با بی‌حسی یا مورمور همراه باشد.
اما درد عضلانی معمولاً محدود به یک نقطه است و هنگام فشار مستقیم تشدید می‌شود.

۴. تفاوت بی‌حسی پا در سیاتیک چپ و راست چیست؟

در سیاتیک سمت چپ، بی‌حسی اغلب در کناره‌ی خارجی پا (نزدیک انگشت کوچک) دیده می‌شود،
در حالی‌که در سمت راست، بی‌حسی بیشتر در کف پا یا انگشت شست ظاهر می‌شود.

۵. آیا ممکن است سیاتیک فقط در باسن باشد و به پا نرسد؟

بله. اگر منشاء درد از عضله‌ی پیریفورمیس باشد و هنوز فشردگی ریشه‌ی عصبی کامل رخ نداده باشد،
ممکن است درد تنها در باسن احساس شود بدون اینکه تا پا انتشار پیدا کند.

۶. چه زمانی سیاتیک نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد؟

اگر علاوه بر درد، علائمی مثل بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع، بی‌حسی کشاله ران یا ضعف شدید دوطرفه پاها وجود داشته باشد،
باید فوراً به پزشک مراجعه شود. این علائم می‌تواند نشانه‌ی فشردگی شدید طناب عصبی باشد.

۷. آیا ممکن است سیاتیک هم‌زمان در هر دو پا ایجاد شود؟

بله، اما نادر است. این حالت معمولاً در اثر تنگی کانال نخاعی یا آسیب مرکزی در مهره‌های کمری ایجاد می‌شود و نیاز به بررسی MRI دارد.

۸. چه عواملی باعث می‌شوند درد سیاتیک من برگردد؟

نشستن طولانی، ضعف عضلات مرکزی، اضافه‌وزن، یا بازگشت فتق دیسک از عوامل اصلی بازگشت درد سیاتیک هستند.
اصلاح وضعیت بدن و تحرک روزانه، کلید پیشگیری از عود مجدد است.